Ngành bán lẻ đang trải qua một thời kỳ biến động kéo dài. Các yếu tố như thay đổi hành vi tiêu dùng, tăng cường mua sắm trên internet và điều kiện kinh tế đầy thách thức đang thay đổi cách các nhà bán lẻ vận hành và tương tác với khách hàng của họ.
Đại dịch Covid-19 đã thêm vào những thách thức này, thúc đẩy các xu hướng như gia tăng mua sắm trực tuyến. Cũng giống như làn sóng Covid trước, ngành bán lẻ gặp phải những khó khăn, thách thức tương tự.
Nhưng trước tác động của làn sóng Covid lần thứ tư nghiêm trọng hơn, với những hạn chế do quy định giãn cách, phong tỏa và khung giờ hoạt động tại nhiều nơi, những khó khăn này mang sắc thái rõ nét hơn.
Kết quả khảo sát các chuyên gia và doanh nghiệp của Vietnam Report năm 2021 đã chỉ ra tốp 4 khó khăn đó, bao gồm: (1) Sự thận trọng hơn trong chi tiêu của người tiêu dùng (89,47%); (2) Đứt gãy chuỗi cung ứng trong kinh doanh và khó khăn trong khâu vận chuyển (78,95%); (3) Đảm bảo an toàn cho nhân viên và khách hàng (73,68%) và (4) Đáp ứng nhu cầu mua hàng trực tuyến tăng cao đột biến (57,89%).
Hình 1. Tốp 4 khó khăn của doanh nghiệp bán lẻ dưới làn sóng Covid-19 lần thứ tư
Nguồn: Vietnam Report
(1) Người tiêu dùng thận trọng hơn trong chi tiêu
Đại dịch Covid-19 đã làm thay đổi hành vi của người tiêu dùng không chỉ trong ngắn hạn mà còn trong dài hạn, gây ra nỗi sợ hãi lan rộng liên quan đến sức khỏe, an ninh việc làm, chất lượng cuộc sống và sự ổn định tài chính ở cả cấp độ cá nhân và vĩ mô.
Báo cáo nghiên cứu Tình hình doanh nghiệp và người lao động trong bối cảnh đại dịch Covid-19 do Ban nghiên cứu Phát triển Kinh tế tư nhân thực hiện đã ghi nhận gần 19% số người trả lời cho biết họ có việc làm nhưng tiền lương giảm 50%. Bên cạnh đó, 13,6% lao động đang có việc trả lời tiền lương của họ bị giảm 20%, tập trung vào nhóm lao động đang duy trì làm việc online. Số lao động có việc làm nhưng lương giảm tới 80% hoặc nhận lương tùy thuộc vào sản phẩm làm ra trong tháng chiếm tỷ lệ tương ứng lần lượt là 4,5% và 11,7%. Báo cáo cũng chỉ ra 50% số lao động mất việc chỉ có thể đảm bảo được cuộc sống dưới 1 tháng.
Trong khảo sát vào tháng 7/2021 của Statista tại Việt Nam, chỉ số niềm tin người tiêu dùng đạt 24 điểm, cho thấy sự sụt giảm đáng kể so với chỉ số quan sát được vào tháng 1/2021. Đây là chỉ số niềm tin người tiêu dùng thấp nhất trong thời kỳ quan sát do tác động của làn sóng Covid-19 mới với ngành bán lẻ.
Để đối phó với nỗi sợ hãi này, người tiêu dùng đã thắt chặt chi tiêu lại, điều này đã ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập của những người khác như chuỗi domino và do đó thay đổi hành vi của người tiêu dùng trong ngắn hạn và dài hạn. Kết quả khảo sát người tiêu dùng của Vietnam Report trong tháng 8/2020 và 8/2021 cho thấy sự thận trọng hơn trong chi tiêu có xu hướng gia tăng.
Tỷ lệ gia tăng tỷ lệ người tìm cách tiết kiệm tiền khi mua sắm từ 85,29% lên 91,18%, đặc biệt là quan tâm nhiều hơn lập danh sách cho các chuyến mua sắm và chuyển sang các sản phẩm rẻ để tiết kiệm tiền, 90,20% người được hỏi lựa chọn so với con số 66,67% của năm 2020; 97,06% người dành thời gian lập kế hoạch cho các chuyến mua sắm, tăng lên đáng kể so với kết quả khảo sát của năm 2020 là 76,47%.
Hình 2. Sự thay đổi trong cách chi tiêu của người tiêu dùng
Nguồn: Vietnam Report
Theo dữ liệu của Tổng cục Thống kê trong 9 tháng năm 2021, vật phẩm văn hoá, giáo dục giảm 10,5%; đồ dùng, dụng cụ, trang thiết bị gia đình giảm 10%; may mặc giảm 9,6%; lương thực, thực phẩm tăng 5%.
Khảo sát của Vietnam Report cũng cho xu hướng tương tự, người tiêu dùng từ chỗ thoải mái trong sinh hoạt, chuyển sang chi tiêu tiết kiệm hơn vì những lo lắng chưa biết khi nào dịch mới được dập tắt và tiếp tục ưu tiên mua các sản phẩm chống dịch và phục vụ nhu cầu thiết yếu. Các sản phẩm không thiết yếu như quần áo, giày dép, thiết bị thể thao... có sự sụt giảm nghiêm trọng trong thời gian này.
Trước diễn biến phức tạp của đại dịch, nhiều địa phương áp dụng phương thức dạy trực tuyến, người lao động, học sinh phải học tập và làm việc tại nhà dẫn đến nhu cầu sử dụng các sản phẩm công nghệ như điện thoại, laptop, máy tính bảng trong nửa cuối tháng 8 cho đến đầu tháng 9 tăng cao so với mọi năm.
Hình 3. Chi tiêu theo ngành hàng của người tiêu dùng dưới tác động của đại dịch Covid-19
Nguồn: Vietnam Report
(2) Đứt gãy chuỗi cung ứng
Quan niệm “hàng thiết yếu” cùng các quy định, yêu cầu các thủ tục giấy tờ để lưu thông hàng hóa tại các địa phương không thống nhất đã gây cản trở hoạt động vận chuyển và đứt gãy chuỗi cung ứng. Mặc dù đã lên kịch bản, dự đoán nhu cầu và tích trữ hàng nhưng nhiều doanh nghiệp bán lẻ vẫn thiếu nguồn cung cho một số phân khúc sản phẩm có nhu cầu cao như máy tính giá tầm trung, thực phẩm chế biến do công ty sản xuất thiếu hụt nguồn cung linh kiện và lao động.
Các siêu thị điện máy tại Hà Nội có hàng tồn kho tăng nhưng không thể chuyển về các địa phương nơi loại hình siêu thị này được phép hoạt động vì không thuộc “luồng xanh” và không được vận chuyển ra khỏi thành phố.
Không chỉ gián đoạn, đứt gãy trong chuỗi cung ứng, các siêu thị cũng phải gánh thêm các chi phí phát sinh để tìm thêm nhà cung cấp, tăng chi phí vận chuyển khi phải dỡ hàng và đổi tài xế, xét nghiệm, hao hụt trong khi vẫn phải bình ổn giá nhiều mặt hàng. Khâu kiểm tra tại các chốt liên tỉnh cũng mất nhiều thời gian, ảnh hưởng đến thời gian vận chuyển hàng hoá kéo dài hơn so với kế hoạch, khiến hàng hóa có mặt tại siêu thị chậm hơn.
(3) Đảm bảo an toàn
Siêu thị, cửa hàng là nơi tập trung đông người nên việc thực hiện các quy định, thủ tục liên quan để duy trì hoạt động cung cấp hàng hóa thiết yếu trên cơ sở đảm bảo thực hiện các quy định về phòng, chống dịch Covid-19 là một khó khăn rất lớn đối với các doanh nghiệp bán lẻ. Tại nhiều địa phương yêu cầu cơ sở kinh doanh hàng hóa thiết yếu thực hiện “3 tại chỗ” và tổ chức xét nghiệm SARS-CoV-2 định kỳ trong khi cơ sở vật chất của nhiều đơn vị hiện nay không đảm bảo, ảnh hưởng đến tâm lý và sức khỏe người lao động.
Trong thời gian qua, nhiều siêu thị lớn cũng phải đóng cửa dài ngày để khử trùng, truy vết và xét nghiệm khi nhân viên, khách hàng, đối tác bị nhiễm Covid-19, đã làm lợi nhuận của doanh nghiệp bị bào mòn, phải bù lỗ để bình ổn giá.
(4) Đáp ứng nhu cầu mua hàng trực tuyến
Đại dịch là thách thức nhưng cũng tạo cơ hội cho thương mại điện tử phát triển. Số liệu của Bộ Công Thương ghi nhận có khoảng 53% dân số tham gia mua bán trực tuyến, đưa thị trường thương mại điện tử Việt Nam trong năm 2020 tăng trưởng 18%, đạt 11,8 tỷ USD.
Mua sắm hàng hóa và dịch vụ trực tuyến không phải là điều mới trong đại dịch, nhưng làn sóng Covid-19 lần thứ tư đã đẩy nhanh tốc độ các chủ doanh nghiệp mở cửa hàng thương mại điện tử và người tiêu dùng mua sắm trực tuyến. Trong lúc giãn cách, đơn hàng online tại các cửa hàng, siêu thị có lúc tăng từ 5-7 lần khi nhiều người hạn chế đến siêu thị. Sự gia tăng đột biến qua kênh online đã khiến không ít nhà bán lẻ gặp nhiều khó khăn, thách thức để đáp ứng nhu cầu của khách hàng, đảm bảo chất lượng và thời gian vận chuyển hàng hóa đến tay người mua.
Trước khi có dịch, nhiều nhà bán lẻ cung cấp đơn hàng thực phẩm tươi như rau củ quả, thịt thường giao ngay trong vòng 2 giờ khi sử dụng các lái xe công nghệ để giao hàng. Nhưng khi nhiều địa phương áp dụng chỉ thị 16, một số sự cố như trang web, app bị quá tải, nhiều đơn hàng bị tắc nghẽn, không thể giao hàng trong ngày như trước và mã giảm giá bị lỗi đã xảy ra do số lượng đơn hàng tăng, thiếu hụt nhân viên đóng gói, tài xế công nghệ và quy định về thời gian hoạt động của siêu thị.
Các đơn vị bán lẻ mặc dù đã đăng ký với cơ quan chức năng cấp phép hoạt động cho đội giao hàng, nhưng so với nhu cầu vẫn chưa đủ tài xế công nghệ. Đánh giá về việc mua sắm trực tuyến trong thời kỳ dịch bệnh của người tiêu dùng trong khảo sát của Vietnam Report vào tháng 8/2021 cho thấy 67,65% khách hàng đánh giá nhìn chung các nhà bán lẻ trực tuyến đã làm rất tốt về khả năng cung cấp sản phẩm và/hoặc giao hàng nhanh chóng; 29,41% người tiêu dùng cho rằng một số nhà bán lẻ luôn hoạt động tốt, trong khi nhóm khác thì không và có 2,94% người thất vọng về hiệu suất của các nhà bán lẻ trực tuyến liên quan đến tính sẵn có của sản phẩm và/hoặc giao hàng nhanh chóng./.
