Trong giai đoạn 2016-2020, số lượng doanh nghiệp bán hàng đa cấp được cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp vẫn duy trì xu hướng giảm với tỷ lệ bình quân 11,3%/năm.
Trong năm 2020, mặc dù nhu cầu gia nhập thị trường khá lớn, nhưng đến cuối năm, số lượng doanh nghiệp bán hàng đa cấp được cấp phép không có nhiều sự biến động so với thời điểm đầu năm.
Tính đến nay, số lượng doanh nghiệp BHĐC đã được cấp phép và đang hoạt động vẫn duy trì ở mức 22 doanh nghiệp. Danh sách doanh nghiệp bán hàng đa cấp được cập nhật thường xuyên và đăng tải công khai trên trang thông tin điện tử của Cục CT&BVNTD tại địa chỉ: http://vcca.gov.vn/. Danh sách doanh nghiệp bán hàng đa cấp đang hoạt động tại Việt Nam thời điểm hiện nay được trình bày chi tiết tại Phụ lục của Báo cáo.
2. Số lượng người tham gia BHĐC
Theo số liệu báo cáo của 22 doanh nghiệp, tổng số lượng người tham gia bán hàng đa cấp năm 2020 là 832.385 người, giảm 272.618 người (khoảng 25%) so với cuối năm 2019. Trong đó, số lượng người tham gia có phát sinh doanh thu, hoa hồng chiếm khoảng 60%.
2.1. Cơ cấu phân bổ người tham gia BHĐC giữa các doanh nghiệp trong ngành
Doanh nghiệp có số lượng người tham gia BHĐC lớn nhất là Công ty TNHH Oriflame Việt Nam (Oriflame VN) với 209.825 người (chiếm 25,2% tổng số người tham gia BHĐC), tăng gấp 03 lần so với năm 2019. Công ty TNHH MTV Herbalife Việt Nam (Herbalife VN) đứng thứ hai với 191.649 người tham gia BHĐC, chiếm khoảng 23% tổng số người tham gia BHĐC.
Nhìn chung, số lượng người tham gia BHĐC đang hoạt động của các doanh nghiệp BHĐC đều gia tăng so với năm 2019, đặc biệt là ở các công ty dẫn đầu về số lượng người tham gia BHĐC. Việc tổng số người tham gia của toàn thị trường giảm so với năm 2019 chủ yếu là do doanh nghiệp có số lượng người tham gia BHĐC lớn nhất là Công ty TNHH Mỹ phẩm Thường Xuân đã chấm dứt hoạt động BHĐC vào cuối năm 2019.
Khoảng 80% số lượng người tham gia bán hàng đa cấp của toàn ngành tập trung ở 05 doanh nghiệp dẫn đầu. 17 doanh nghiệp còn lại có số lượng người tham gia BHĐC chỉ chiếm khoảng 20% toàn ngành, trong đó, có 07 doanh nghiệp có số lượng người tham gia từ 10.000 đến dưới 40.000 người, 10 doanh nghiệp có số lượng người tham gia dưới 10.000 người, trong đó một số doanh nghiệp chưa có người tham gia BHĐC đang hoạt động.
2.2. Người tham gia BHĐC phát sinh mới
Năm 2020, theo báo cáo của 22 doanh nghiệp BHĐC, toàn ngành có 569.486 người tham gia BHĐC mới. 05 doanh nghiệp dẫn đầu về số lượng người tham gia BHĐC trong năm 2020 đồng thời cũng là 05 doanh nghiệp có kết quả mở rộng mạng lưới BHĐC hiệu quả nhất với số lượng người tham gia BHĐC mới nhiều nhất, cụ thể như trong biểu đồ dưới đây.
Trong số đó, Siberian Health và Oriflame VN là 02 doanh nghiệp có tốc độ mở rộng mạng lưới cao nhất trong năm 2020, với số lượng người tham gia BHĐC phát sinh mới tăng lần lượt 149% và 107% so với năm 2019. Ba doanh nghiệp còn lại gồm Herbalife VN, New Image VN và Amway VN đều ghi nhận mức tăng trưởng số lượng người tham gia BHĐC mới từ 40% trở lên trong giai đoạn 2019 – 2020.
2.3. Người tham gia BHĐC chấm dứt hợp đồng
Năm 2020, số lượng người chấm dứt hợp đồng tham gia BHĐC của toàn thị trường là 822.973 người, nhưng phần lớn (77%) trong số đó gồm 633.213 người tham gia BHĐC của Công ty TNHH Mỹ phẩn Thường Xuân – một doanh nghiệp đã chấm dứt hoạt động BHĐC.
Năm (05) doanh nghiệp có số lượng người gia BHĐC chấm dứt hợp đồng nhiều nhất trong năm 2020 gồm Siberian Health, Herbalife VN, New Image VN, Unicity Marketing VN và Nu Skin Enterprises VN. Ngoại trừ Siberian Health có số lượng người tham gia BHĐC chấm dứt hợp đồng tăng 155% so với năm 2019, thì số lượng này ở các doanh nghiệp còn lại được duy trì hoặc giảm từ 29% đến 51% so với năm 2019. Mặc dù vậy, với số lượng người tham BHĐC phát sinh mới (81.874 người) lớn gần gấp đôi so với số lượng người đã chấm dứt hợp đồng (48.506 người), nên tổng lượng người tham gia BHĐC của Siberian Health năm 2020 vẫn tăng lên, đứng thứ 5 trên thị trường.
3. Doanh thu BHĐC
Trong giai đoạn 2016-2020, doanh thu BHĐC tại Việt Nam ghi nhận xu hướng tăng trưởng mạnh mẽ, với tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 19,2%/năm. Trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp tại Việt Nam, số lượng doanh nghiệp và người tham gia BHĐC giảm, nhưng doanh thu BHĐC năm 2020 vẫn đạt con số kỷ lục từ trước tới nay với 15.438 tỷ đồng, tăng 22,8% so với năm 2019 và 43,2% so với năm 2018.
Tuy nhiên, doanh thu toàn ngành được phân bổ không đồng đều giữa các doanh nghiệp BHĐC, khi 89,2% tổng doanh thu BHĐC trên thị trường thuộc về 06 doanh nghiệp lớn nhất và 16 doanh nghiệp còn lại chỉ chiếm khoảng 10,8% tổng doanh thu BHĐC toàn ngành.
4. Các doanh nghiệp BHĐC có doanh thu cao nhất
Năm 2020, có 06 doanh nghiệp BHĐC đạt doanh thu từ 1.000 tỷ đồng trở lên và tổng doanh thu của 06 doanh nghiệp này chiếm tới gần 90% doanh thu toàn ngành, gồm Herbalife VN, New Image VN, Amway VN, Nu Skin Enterprises, Unicity Marketing VN và Siberian Health.
Ba (03) vị trí dẫn đầu thị trường thuộc về Herbalife VN, New Image VN và Amway VN với thứ tự không đổi so với năm 2019, cụ thể: Herbalife VN chiếm vị trí thứ nhất với doanh thu năm 2020 đạt 5.905 tỷ đồng, tăng 31,9% so với năm trước. New Image VN vẫn đứng vị trí thứ hai với doanh thu 2.995 tỷ đồng, bằng khoảng 51% doanh thu của Herbalife VN, tăng trưởng năm 2020 đạt 36,1%. Amway VN duy trì vị trí thứ ba, đạt doanh thu 1.692 tỷ đồng, tăng 11,7% so với năm 2019.
Nếu như năm 2019, Unicity Marketing VN và Siberian Health chưa thể lọt tốp doanh nghiệp có doanh thu từ 1.000 tỷ đồng trở lên, thì năm 2020, mức tăng trưởng doanh thu ngoạn mục lần lượt đạt 121% và 178% đã đưa 02 doanh nghiệp này bứt phá, vươn lên vị trí thứ năm và thứ sáu trong bảng xếp hạng các doanh nghiệp BHĐC có doanh thu lớn nhất, theo sát xao ngay sau doanh nghiệp đứng vị trí thứ tư là Nu Skin Enterprises VN. Trong khi các doanh nghiệp với sản phẩm kinh doanh chủ đạo là thực phẩm chức năng gặp thuận lợi hơn trong đà tăng trưởng doanh thu bán hàng giữa bối cảnh đại dịch covid-19, thì năm 2020, Nu Skin Enterprises VN với tỷ trọng kinh doanh mỹ phẩm chiếm 45%, cao nhất trong cơ cấu doanh thu theo sản phẩm doanh nghiệp (thực phẩm chức năng: 37%; thiết bị: 18%) chỉ tăng trưởng ở mức 4,1% so với năm 2019.
5. Các sản phẩm có doanh thu bán hàng cao nhất
Năm 2020, trong cơ cấu doanh thu BHĐC phân theo sản phẩm, thực phẩm chức năng và mỹ phẩm vẫn là hai mặt hàng chủ yếu được bán hàng theo phương thức đa cấp, chiếm trên 95% tổng doanh thu toàn ngành, trong đó thực phẩm chức năng có doanh thu bán hàng đạt 13.133 tỷ đồng, chiếm 85,1%; doanh thu kinh doanh mỹ phẩm đạt 1.592 tỷ đồng, chiếm 10,3%.
Trong khi đó, quần áo, đồ gia dụng, thiết bị và các sản phẩm khác chỉ chiếm 4,6% trong tổng doanh thu BHĐC của toàn thị trường.
Thực phẩm chức năng vẫn luôn duy trì vị trí số 1 về doanh thu BHĐC tại Việt Nam trong suốt thời gian qua. Tuy nhiên, điều đáng nói là năm 2020, khi đại dịch Covid-19 lan rộng trên toàn cầu và ở Việt Nam đã ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế, thu nhập và mức tiêu dùng của người dân. Trong bối cảnh đa phần người dân chi tiêu theo kiểu “thắt lưng buộc bụng”, các sản phẩm, dịch vụ không cần thiết bị cắt giảm, thì thực phẩm chức năng cũng như các loại mặt hàng tiêu dùng cần thiết khác phục vụ nhu cầu về sức khỏe lại có sự tăng trưởng mạnh mẽ hơn. Năm 2020, doanh thu bán hàng đa cấp đối với thực phẩm chức năng tăng 29% so với năm 2019 là đòn bẩy thúc đẩy sự tăng trưởng doanh thu của toàn ngành, bù lại cho những mặt hàng có doanh thu bán hàng giảm như mỹ phẩm (giảm 14%), quần áo, đồ dùng thời trang (giảm 98,5%).
6. Hoa hồng, tiền thưởng và lợi ích kinh tế khác chi trả cho người tham gia BHĐC
Tổng số hoa hồng, tiền thưởng và lợi ích kinh tế khác mà các doanh nghiệp bán hàng đa cấp đã chi trả cho người tham gia bán hàng đa cấp trong năm 2020 đạt khoảng 5.009 tỷ đồng, chiếm khoảng 36,1% tổng doanh thu (doanh thu chưa bao gồm VAT). Trong đó, giá trị khuyến mại quy đổi thành tiền hơn 100 tỷ đồng, chiếm khoảng 2% tổng giá trị hoa hồng, tiền thưởng và lợi ích kinh tế.
Theo số liệu báo cáo, không doanh nghiệp nào có tỉ lệ trả thưởng vượt quá 40% doanh thu từ hoạt động BHĐC.
Biểu đồ trên thể hiện mức hoa hồng, tiền thưởng, lợi ích kinh tế và tỷ lệ trong tổng doanh thu từ hoạt động BHĐC (chưa bao gồm thuế VAT) năm 2020 của 06 doanh nghiệp có doanh thu lớn nhất, đồng thời, có mức trả thưởng lớn nhất thị trường, theo thứ tự gồm: (1) Herbalife VN (chi trả 2.075 tỷ đồng hoa hồng, tiền thưởng, lợi ích kinh tế khác; chiếm 38,6% doanh thu BHĐC); (2) New Image VN (976 tỷ đồng; 35,8%); (3) Amway VN (468 tỷ đồng; 30,4%); (4) Nu Skin Enterprises VN (354 tỷ đồng; 33,5%); (5) Unicity Marketing VN (339 tỷ đồng; 36,9%) và Siberian Health (321 tỷ đồng; 35,2%).
Trừ Nu Skin Enterprises VN có mức trả thưởng thấp hơn 2% so với năm 2019, 05 doanh nghiệp còn lại đều chi trả hoa hồng, tiền thưởng và lợi ích kinh tế khác cho người tham gia BHĐC nhiều hơn năm 2019, đặc biệt, số tiền trả thưởng của Unicity Marketing VN và Siberian Health đã tăng lên lần lượt 164% và 269% so với năm 2019.
7. Đóng góp thuế vào ngân sách nhà nước
Năm 2020, tổng số thuế do các doanh nghiệp BHĐC đã đóng góp vào ngân sách nhà nước đạt hơn 1.837 tỷ đồng, tăng 10,6% so với năm 2019. Đóng góp thuế của các doanh nghiệp BHĐC chủ yếu đến từ nguồn thuế giá trị gia tăng (chiếm 38,6%) và thuế xuất nhập khẩu (chiếm 31,4%), trong khi nguồn thu thuế từ thuế thu nhập doanh nghiệp chỉ chiếm 11,4%.
Tốp 06 doanh nghiệp có doanh thu lớn nhất thị trường cũng là các doanh nghiệp có đóng góp thuế vào ngân sách nhà nước nhiều nhất, chiếm tới xấp xỉ 87% tổng số thuế đã đóng của toàn ngành trong năm 2020.
8. Đào tạo cơ bản cho người tham gia BHĐC
Theo báo cáo của 22 doanh nghiệp BHĐC, trong năm 2020, các doanh nghiệp đã tổ chức đào tạo cơ bản cho tổng cộng 465.665 người tham gia BHĐC. So với năm 2019, số lượng người tham gia BHĐC được đào tạo cơ bản có tăng nhẹ.
Do số lượng người tham gia BHĐC lớn và phát sinh thường xuyên, các doanh nghiệp BHĐC chủ yếu tổ chức đào tạo cơ bản theo phương thức trực tuyến (chiếm 91%) với những chương trình đã được thiết kế sẵn trên phần mềm điện tử, người tham gia chỉ thao tác trên máy để hoàn thành đào tạo.
Năm 2020, có thêm 18 người được Bộ Công Thương cấp xác nhận kiến thức pháp luật về bán hàng đa cấp, là cơ sở để doanh nghiệp BHĐC chỉ định làm đào tạo viên của doanh nghiệp.
Đến nay, số lượng doanh nghiệp BHĐC có đào tạo viên đáp ứng điều kiện trên là 17 doanh nghiệp, tăng 06 doanh nghiệp so với năm 2019. Như vậy, vẫn còn 05 doanh nghiệp BHĐC chưa có đào tạo viên đủ điều kiện để đào tạo cơ bản cho người tham gia BHĐC vì chưa được cấp xác nhận kiến thức pháp luật về bán hàng đa cấp.
