Không thể phủ nhận thương mại điện tử là phương thức mua sắm nhanh chóng, dễ dàng tiếp cận thông tin, so sánh giá cả, tiết kiệm thời gian, mang lại nhiều lợi ích và trải nghiệm mới cho người tiêu dùng. Tuy nhiên, hình thức mua sắm này cũng tiềm ẩn rất nhiều rủi ro cho người tiêu dùng khi các đối tượng lừa đảo đã triệt để sử dụng những sơ hở trong quá trình vận chuyển, giao hàng, thanh toán số của ứng dụng mua sắm trực tuyến, sự bất cẩn của người tiêu dùng để lừa đảo chiếm đoạt tài sản.
1. Những rủi ro đối với người tiêu dùng khi mua sắm trực tuyến
a) Rủi ro về chất lượng sản phẩm
Vì người tiêu dùng không thể nhìn trực tiếp và cầm, nắm sản phẩm để đánh giá về hình dáng, màu sắc và chất lượng của sản phẩm. Do đó, rủi ro đầu tiên mà người tiêu dùng gặp phải là hàng hóa nhận được không giống với quảng cáo.
Mua sắm online được thực hiện qua phương tiện điện tử, và thông qua phương thức này, người tiêu dùng không thể xác định được nguồn gốc, xuất xứ của hàng hóa. Mọi giao dịch được thực hiện trên cơ sở niềm tin, vì vậy, khi gặp người bán không có uy tín, người tiêu dùng sẽ có nguy cơ mua phải hàng giả, hàng kém chất lượng.
b) Rủi ro chậm giao hàng, hàng bị vỡ, hỏng, mất, thất lạc
Ngoài ra, mua sắm online không thể thiếu dịch vụ chuyển phát. Trong một số trường hợp, người tiêu dùng sẽ gặp rủi ro về thời gian giao hàng (giao hàng chậm); hàng nhận được bị vỡ, hỏng; mất hàng; chỉ được mở xem hàng sau khi đã thanh toán…
c) Rủi ro về thông tin được cung cấp không chính xác
Theo số liệu thống kê của Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, trong số các khiếu nại, phản ánh của người tiêu dùng liên quan đến các giao dịch mua sắm online, thì nội dung được phản ánh chủ yếu tập trung vào nhóm hành vi cung cấp thông tin giao dịch sai, cụ thể như: (i) sản phẩm nhận được không giống với quảng cáo về hình dáng, tính năng, công dụng, thông số kỹ thuật; (ii) thông tin sai về xuất xứ hàng hóa, một số tổ chức, cá nhân bán các hàng hóa không có xuất xứ hoặc xuất xứ từ các quốc gia khác với các quốc gia được quảng cáo, hàng xuất xứ Trung Quốc nhưng thông tin là hàng Nhật, Mỹ; (iii) thông tin sai về giá cả, doanh nghiệp đăng sai về giá để thu hút người tiêu dùng. Tuy nhiên, thực tế lại không có hàng hoặc có rất ít hàng hóa được bán với giá được quảng cáo.
d) Các rủi ro khác
Ngoài các rủi ro nêu trên, các phản ánh, khiếu nại của người tiêu dùng liên quan đến các giao dịch mua sắm trực tuyến còn cho thấy một số các rủi ro khác như người bán không cung cấp hóa đơn, bằng chứng giao dịch; người mua hàng bị giao thiếu hàng khuyến mại, giao hàng hỏng nhưng không thu hồi lại, giao hàng chậm, huỷ đơn hàng không lý do, người tiêu dùng nhận hàng bị vỡ hoặc hư hỏng nhưng tổ chức, cá nhân từ chối hoặc đổ lỗi cho người tiêu dùng hoặc đơn vị vận chuyển.
Người tiêu dùng thậm chí bị xâm phạm quyền lợi rõ ràng nhất là khi giao dịch với các tổ chức, cá nhân có chủ đích lừa đảo, đặc biệt là qua mạng xã hội như Facebook, Zalo… Trong những trường hợp lừa đảo này, người tiêu dùng thường chỉ liên lạc qua điện thoại hoặc qua trang mạng xã hội. Khi trả tiền xong, người tiêu dùng không nhận được hàng hoặc nhận hàng hoàn toàn khác so với quảng cáo. Có những trường hợp phản ánh đặt mua điện thoại, nhưng nhận được cục gạch. Sau khi bán hàng, người bán lập tức chặn số điện thoại, tài khoản Facebook của người mua, thậm chí, người bán bỏ số điện thoại hoặc tài khoản Facebook đã dùng để lừa đảo người mua.
2. Khuyến cáo người tiêu dùng phòng tránh rủi ro khi mua sắm trực tuyến
Để phòng ngừa, ngăn chặn các rủi ro khi mua sắm trực tuyến, người tiêu dùng nên lưu ý thực hiện những khuyến cáo sau đây trước và trong khi mua hàng trực tuyến:
a) Nên mua hàng tại những sàn giao dịch thương mại điện tử uy tín, được cấp phép hoạt động, có thông tin liên lạc rõ ràng (địa chỉ, số điện thoại, mã số thuế…);
b) Lựa chọn nhà bán trên sàn giao dịch thương mại điện tử có mức độ uy tín cao, chính hãng, có lượng mua hàng lớn, nhận được đánh giá tích cực từ những người mua trước;
c) Tìm hiểu kỹ về các điều kiện giao dịch, đặc biệt là những nội dung, điều kiện về bảo hành, trả lại hàng, hoàn tiền, giao nhận…
d) Tìm hiểu kỹ về sản phẩm trước khi mua, theo đó, người tiêu dùng có thể tìm kiếm thông tin về sản phẩm trên mạng Internet như: nguồn gốc, xuất xứ, thành phần, tính năng, công dụng, đánh giá về sản phẩm nhằm tránh trường hợp mua phải sản phẩm kém chất lượng;
đ) Cảnh giác với những yêu cầu cung cấp thông tin từ những trang web lạ như: họ tên, số điện thoại, ngày sinh, địa chỉ, sở thích, tiền sử khám bệnh… Đây có thể là những trang web sử dụng thông tin người tiêu dùng trái với quy định pháp luật, gây phiền toái cho người tiêu dùng hoặc thậm chí đánh cắp các thông tin tài chính của người tiêu dùng. e) Cảnh giác với những trang web/tài khoản mạng xã hội lạ quảng cáo sản phẩm với giá rất thấp hoặc khuyến mãi lớn, yêu cầu người tiêu dùng phải cung cấp thông tin và chia sẻ chương trình; đặt cọc hoặc thanh toán trước khi giao hàng…/.